آلمانی جزو گروه بزرگ زبان های هندواروپایی است و در حوزه زبان‌های ژرمنی قرار می‌گیرد. این زبان با دانمارکی، نروژی و سوئدی، هلندی و همچنین انگلیسی هم خانواده است. در آغاز قرون وسطی تعداد کثیری زبان‌های نوشتاری محلی وجود داشت. با گسترش ترجمه لوتر از انجیل، به تدریج یک زبان نوشتاری متحد که به طور عمده بر زبان دیوانی زاکس (مایسنر) استوار بود، جای خود را باز کرد.
آلمانی استاندارد زبان اصلی نوشتار و گفتار در رسانه هاست. به این زبان در برخی مناطق با گویش محلی سخن می‌گویند. به لهجه سخن گفتن برخلاف برخی کشورها به عنوان نقصی در گفتار نگاه نمی‌شود و آن را یک جلوه از غنای فرهنگی می‌دانند. گویش های مشهور آلمان آلِه‌مانی (Alemannisch)، بادی (Badisch)، بایری (Bairisch)، فرانکی (Fränkisch)، هسی (Hessisch)، شوابی (Schwäbisch)، کلنی (Kölsch) و ساکسی (Sächsisch) هستند.
اغلب از لهجه و تلفظ مردم آلمان می توان به منشا محلی آن ها پی برد. چنان چه مثلا یکی از اهالی مگلن‌بورگ و یک بایری هر کدام با لهجه خود با یکدیگر سخن بگویند، به سختی یکی سخن دیگری را خواهد فهمید. در ابتدا در سرزمین کنونی آلمان قبایل مختلفی مانند فرانک ها، زاکس ها، شواب ها و بایری ها زندگی می‌کردند. امروز این قبایل در هیبت اولیه خود دیگر وجود ندارند ولی سنت‌ها و لهجه هایشان در گروه های منطقه ای به حیات خود ادامه داده است.
آلمانی استاندارد که به آن آلمانی برین یا فصیح (Hochdeutsch) می‌گویند، تقریبا بی هیچ لهجه‌ای در هانوفر و کاسل سخن گفته می‌شود. درس خوانده ها در آلمان شمالی به ندرت با لهجه حرف می‌زنند، ولی در آلمان جنوبی با لهجه سخن گفتن حتی در محافل دانشگاهی نیز رایج است. دو زبان دیگری که در آلمان علاوه بر آلمانی بیشترین رواج را به‌عنوان زبان مادری دارند، ترکی و روسی هستند.
امروزه در اتریش، لیختن‌اشتاین، بخش بزرگی از سوییس، تیرول جنوبی (در شمال ایتالیا)، شلزویک شمالی (در دانمارک) و بخش‌هایی از بلژیک و لوکزامبورگ در امتداد مرز آلمان به زبان آلمانی تکلم می‌شود و زبان مادری به حساب می‌آید. هم چنین اقلیت‌های آلمانی در لهستان، رومانی، منطقه ی سودت جمهوری چک و در کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق، زبان آلمانی را حفظ کرده اند. آلمانی زبان مادری بیش از ۱۰۰ میلیون نفر است. از هر ده کتابی که در جهان منتشر می‌شود، یکی به زبان آلمانی نوشته می‌شود.
هم اکنون آلمانی در اروپا پس از انگلیسی زبانی است که بیش از بقیه تدریس می‌شود. آلمانی از زبان های پر اهمیت اینترنت است. مطابق با آماری متعلق به اواخر ۲۰۰۶، ۸ درصد صفحات وب به زبان آلمانی هستند. آلمانی پس از انگلیسیزبانی است که بیشترین کاربرد را در شبکه ی جهانی اینترنت دارد.